Sojusz Fallen

Ricko

[link widoczny dla zalogowanych]

POJĘCIA Z SALI

Marinizm - styl poetycki stosowany często w literaturze barokowej. Charakteryzowała go efektowna forma utworu, nadużywanie metafor oraz różnorodne chwyty stylistyczne, takie jak: aliteracje, anafory, paradoksy, inwersje, parentezy, hiperbole i tym podobne, by osiągnąć pożądany efekt. Nazwa pochodzi od nazwiska twórcy - Giambattisty Marino.
Główne założenie tej poezji brzmi: "zaskoczyć, zaszokować odbiorcę niezwykłym pomysłem w dziedzinie tematu lub formy". Na tej bazie w Hiszpanii i we Włoszech powstał nurt nazywany konceptyzmem, który dążył do budowania wypowiedzi poetyckiej na wyszukanym pomyśle. W zakresie formy stosowano dużą ilość środków stylistycznych (często błahą treść ubierano w wyszukaną formę przesyconą anaforami, antytezami, hiperbolami, paradoksami. W Polsce reprezentowany był głównie przez Jana Andrzeja Morsztyna. Jego naśladowcy, popisujący się niezwykłymi pomysłami osiągali prawdziwą wirtuozerię formy poetyckiej; mariniści, tak jak ich mistrz, pisywali zwykle utwory erotyczne. W epoce baroku, bardzo łatwo mieszano doświadczenia religijne i miłosne; ten sam zabieg dostrzegamy u poetów dwudziestolecia, a przede wszystkim u Bolesława Leśmiana, u którego gwałtowność erotyzmu miesza się z nieograniczoną dobrocią Boga (np. ballada STRÓJ).

Konceptyzm (wł. concetto – świetny, wyszukany pomysł) – główny prąd w poezji baroku, cechujący się dążeniem do nieustannego zadziwiania, zaskakiwania i zaszokowania czytelnika. Koncept to wyszukany, oryginalny i niespodziewany pomysł, na którym oparty jest utwór poetycki, zarówno pod względem budowy jak i treści. Poetykę konceptyzmu można określić mianem poetyki kontrastu. Zamiłowanie do niego zaznaczyło się w doborze skojarzeń, puent czy tropów, takich jak antytezy, oksymorony, paradoksy. Konceptyzm narodził się w literaturze hiszpańskiej i włoskiej. Wśród polskich twórców, oryginalne koncepty stosowali Jan Andrzej Morsztyn (1621 – 1693) oraz Daniel Naborowski (1573 – 1640).

Kontrreformacja – nurt w Kościele katolickim, będący reakcją na powstanie protestantyzmu, mający na celu zahamowanie szerzącej się reformacji i odzyskanie przez Kościół rzymskokatolicki utraconych wpływów i pozycji wyznania panującego. Działania te połączone były z odnową wewnątrz Kościoła, wymuszoną gwałtownym rozwojem reformacji. Z tego też powodu autorzy katoliccy wolą stosować termin reforma katolicka, starając się uwypuklić pozytywny aspekt kontrreformacji. Najważniejsze pojęcia związane z Kontrreformacją:
*Sobór Trydencki
*Zakon Jezuitów
*Misje
*Indeks Ksiąg Zakazanych

Sarmatyzm – barokowa formacja kulturowa dominująca w Rzeczypospolitej od końca XVI do drugiej połowy XVIII wieku. Opierała się na micie, jakoby szlachta polska miała pochodzić od Sarmatów – starożytnego ludu zamieszkującego początkowo między Dolną Wołgą a Donem. Po Sarmatach szlachta miała odziedziczyć umiłowanie wolności, gościnność, dobroduszność, męstwo oraz odwagę.

Rokoko – nurt stylistyczny, obecny zwłaszcza w architekturze wnętrz, ornamentyce, rzemiośle artystycznym i malarstwie, występujący w sztuce europejskiej w latach ok. 1720-1790. Nurt rokokowy wyróżnia się także w dziejach literatury.
Uważane czasem za końcową fazę baroku, w rzeczywistości zajęło wobec niego pozycję przeciwstawną. Sprzeciwiło się pompatycznemu ceremoniałowi, monumentalizmowi i oficjalnemu charakterowi stylu Ludwika XIV, skłaniając się ku większej kameralności, zmysłowości, wyrafinowaniu i pewnej sentymentalności. Odznaczało się lekkością i dekoracyjnością form, swobodną kompozycją, asymetrią i płynnością linii oraz motywami egzotycznymi (np. chińskimi). Styl rokokowy najsilniej rozwinął się we Francji i związany był głównie z życiem dworskim.

Manieryzm – termin, jakim określa się zjawiska w sztuce europejskiej XVI wieku. Dyskusyjny pozostaje zarówno sam termin, jak i jego zakres oraz geneza zjawiska nim określanego. Najogólniej poprzez pojęcie to rozumie się styl, występujący w okresie od ok. 1520 do końca XVI wieku i charakteryzujący się dążeniem do doskonałości formalnej i technicznej dzieła, a także wysubtelnieniem, wyrafinowaniem, wykwintnością i swobodą form.
Manieryzm najpierw pojawił się we Włoszech (Rzym, potem Florencja, Padwa) i szybko rozpowszechnił się w Europie (Francja – szkoła z Fontainebleau, Praga, Gdańsk, Toledo). Nurt ten współistniał z różnymi tendencjami, czasami stojącymi na pograniczu z manieryzmem, takimi jak weneckie malarstwo kolorystyczne (Tycjan, Veronese), klasycyzm (Andrea Palladio), tenebryzm w (północnych Włoszech) i różne lokalne nurty w ramach renesansu (np. Peter Bruegel). W Polsce manieryzm przyswoił się słabo

Metafizyka - dziedzina wiedzy ukonstytuowana przez Arystotelesa, rozważająca byt jako byt oraz jego istotne własności i ostateczne przyczyny. W baroku pojawił się on na przełomie XVI i XVII wieków w Europie. Jego nazwa początkowo dotyczyła twórczości poetów angielskich (Johna Donne’a i jego naśladowców), a następnie przyjęła się również dla twórców z innych krajów europejskich. Cechy ich poezji to konceptyzm, łamanie form klasycznych, uczony język, filozoficzne, religijne oraz erotyczne tematy. W utworach poetów metafizycznych podkreślone jest zwątpienie w potęgę i możliwości człowieka. Polscy poeci metafizyczni to:
Mikołaj Sęp Szarzyński, Wiersze abo rytmy polskie;
Sebastian Grabowiecki, Setnik rymów duchownych.

Motyw Vanitas - należy do ważniejszych motywów literatury i sztuki baroku. Łączy piękno i przemijanie. Częstymi skojarzeniami przywołującymi obrazy przemijania były w baroku sentencje memento mori i carpe diem.
W XVII w. martwe natury zaspokajały potrzeby moralizatorskie i dewocyjne Europy łącząc w swoich formach południe i północ, katolików i protestantów.
W malarstwie symbole vanitas mają mieć wpływ moralizatorski, wskazujący na przemijalność życia i dóbr ziemskich. Często są to trupia czaszka, zgaszone świece, klepsydry i zwiędłe kwiaty oraz w szczególnym znaczeniu sceny pokazujące pustelników i umartwiania ciała.
Szczególnie malarstwo holenderskie XVII w. upodobało sobie motyw vanitas w przeróżnych wariacjach tematu memento mori. Podłożem tego były grasujące zarazy, niekończące potyczki wojen religijnych, bombastyczny przepych i władza powodujące zrozumiały krytycyzm w zachowaniu. Często też motyw vanitas był łączony z błaganiem o zmiłowanie w boskim i chrześcijańskim rozumieniu.
Często martwe natury przedstawiały bogatą i perfekcyjnie namalowaną scenę przepełnioną symbolami związanymi z vanitas. Symbole były dla współczesnych powstaniu dzieła w pełni zrozumiałe.

Klasycyzm francuski dominujący kierunek w literaturze i sztuce francuskiej XVII wieku.
Klasycyzm francuski nawiązywał do sztuki antycznej i renesansowej. Pod wpływem racjonalizmu zakładał: jasność myśli, przejrzystość konstrukcji utworu, umiar, powagę, równowagę między formą a treścią, przedstawianie uniwersalnych elementów natury ludzkiej. Klasycyzm XVII w. stanowił zaprzeczenie barokowej ekspresji. Zachowano zasadę trzech jedności. Klasycy uważali, że dzieło sztuki może powstać tylko dzięki ciężkiej pracy, a nie natchnieniu. Indywidualizm twórczy nie jest niczym pożądanym - nad zgodnością sztuki z wymogami klasycznymi czuwa powołana do życia w 1635 r. Akademia Francuska.

Antyteza – figura retoryczna polegająca na zestawieniu dwóch elementów znaczeniowo przeciwstawnych w jedną całość treściową dla uzyskania wyższej ekspresji (np. "gromobicie ciszy", "lepiej z mądrym zgubić, niż z głupim znaleźć").
Utwory literackie okresu baroku cechowały się nagromadzeniem antytez, co miało służyć podkreśleniu paradoksu.

Paradoks (gr. parádoksos – nieoczekiwany, nieprawdopodobny) – twierdzenie logiczne prowadzące do zaskakujących lub sprzecznych wniosków. Sprzeczność ta może być wynikiem błędów w sformułowaniu twierdzenia, przyjęcia błędnych założeń a może też być sprzecznością pozorną, sprzecznością z tzw. zdrowym rozsądkiem, np. paradoks hydrostatyczny, czy paradoks bliźniąt.